Overzicht van de lezingen, handouts en aankondigen.
De zesde lezing van het seizoen 2024 – 2025 wordt gegeven op
dinsdag 18 februari 2025 door John Heise en heeft als titel: Donkere materie.
De lezing begint om 19:30 uur en zal tot ca 21:30 uur duren. We komen samen in zaal Chips op de eerste verdieping van het TU-gebouw EWI gebouw 36 Mekelweg 4. Er is ruime parkeergelegenheid, betaald, achter het gebouw. Het gebouw is ook met het openbaar vervoer gemakkelijk te bereiken. Er gaan bussen vanaf het station Delft naar halte Mekelpark en van daar is het een paar minuten lopen naar het gebouw.
Beknopte CV
Prof. dr. John Heise is verbonden aan Universiteit Utrecht en SRON, het nationale instituut voor ruimteonderzoek in Nederland. Hij is als röntgenastronoom gespecialiseerd in hoogenergetische verschijnselen in het heelal. Zijn expertise ligt bij compacte objecten, zoals neutron-sterren en zwarte gaten.
Samenvatting lezing:
In de jaren negentig werd aan de hand van de studie van verre supernovae, het Supernova Cosmology Project, ontdekt dat de uitdijing van het heelal zo’n vijf miljard jaar na de oerknal is gaan versnellen. De enige manier om dit te verklaren was het introduceren van een onbekende kracht die zich gedroeg als een kosmologische constante en werkte als een negatieve zwaartekracht, donkere energie. Nauwkeurige analyses in 2003 brachten aan het licht dat de totale energie van het heelal voor 74% bestaat uit donkere energie. Inmiddels is dat aandeel door observaties van het Planck Observatory teruggebracht tot 68,3%. De massa-energie van gewone (baryonische) materie bedraagt 4,9%, de overige 26,8% wordt verklaard door donkere materie. Kosmologen hebben voor deze donkere energie nog geen verklaring. Prof. Heise zal in zijn lezing nieuwe ideeën presenteren die donkere energie kunnen verklaren.
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
De vijfde lezing van het seizoen 2024 – 2025 werd gegeven op
dinsdag 18 februari 2025 door Rudy Wijnands en heeft als titel: Extreme fysica rond neutrosterren.
De lezing begint om 19:30 uur en zal tot ca 21:30 uur duren. We komen samen in zaal Chips op de eerste verdieping van het TU-gebouw EWI gebouw 36 Mekelweg 4. Er is ruime parkeergelegenheid, betaald, achter het gebouw. Het gebouw is ook met het openbaar vervoer gemakkelijk te bereiken. Er gaan bussen vanaf het station Delft naar halte Mekelpark en van daar is het een paar minuten lopen naar het gebouw.
Beknopte CV
In 1990 ben ik begonnen aan de studie sterrenkunde aan de Universiteit van Leiden gevolgd door promotie in 1999 aan de Universiteit van Amsterdam. Vervolgens 4,5 jaar in de VS en in Schotland als onderzoeker. Sinds januari 2004 ben ik weer werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam als docent en onderzoeker, en sinds 2017 als professor. Tijdens mijn hele carrière heeft mijn onderzoek zich geconcentreerd op extreme astrofysische verschijnselen, zoals neutronensterren en zwarte gaten, en exploderende sterren.
Samenvatting lezing:
Neutronensterren zijn zeer compacte sterren. Ongeveer anderhalf keer de massa van de zon is in een neutronenster samengeperst tot een bal met een diameter van slecht 20 kilometer. Daardoor loopt de dichtheid in een neutronenster zeer hoog op, veel hoger dan wat we op Aarde kunnen maken. We weten daarom ook niet hoe materie zich gedraagt bij zulke extreem hoge dichtheden en neutronensterren zijn de enige mogelijkheid om materie onder zulke omstandigheden te bestuderen. Ook treden er allerlei algemeen relativistisch effecten op nabij een neutronenster. Als een neutronenster in een dubbelstersysteem zit kunnen er nog meer extreme effecten optreden, zoals het uitzenden van grote hoeveelheden zwaartekrachtstraling zoals tijdens het samensmelten van twee neutronensterren. Tijdens deze lezing zal een overzicht worden gegeven over de extreme natuur- en sterrenkundige processen die plaats vinden in en rond neutronensterren.
Powerpoint van de lezing:
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
De vierde lezing van het seizoen 2024 – 2025 werd gegeven op
dinsdag 21 januari 2025 door Prof. Henny Lamers en heeft als titel: Sterrenhopen.
Oorspronkelijk zou John Heise op 21 januari een lezing verzorgen, terwijl Henny Lamers in maart zou presenteren. Henny Lamers moest plots voor maart afzeggen, maar was wel beschikbaar voor januari. Gelukkig konden we zo met John Heise ruilen.
De lezing begint om 19:30 uur en zal tot ca 21:30 uur duren. We komen samen in zaal Chips op de eerste verdieping van het TU-gebouw EWI gebouw 36 Mekelweg 4. Er is ruime parkeergelegenheid, betaald, achter het gebouw. Het gebouw is ook met het openbaar vervoer gemakkelijk te bereiken. Er gaan bussen vanaf het station Delft naar halte Mekelpark en van daar is het een paar minuten lopen naar het gebouw.
Beknopte CV
Henny J.G.L.M. Lamers (1941) studeerde natuurkunde en sterrenkunde in Nijmegen, Utrecht en Princeton (USA). Hij is emeritus-hoogleraar “Astrofysica en Ruimte Onderzoek” aan het Sterrenkundig Instituut van de Universiteit Utrecht. Hij heeft aan vele Amerikaanse universiteiten gewerkt. Zijn onderzoeksterrein bestrijkt vele facetten van sterevolutie en massaverlies. Hij was voorzitter van de selectiecommissie voor het waarnemingsprogramma voor sterren met de Hubble Space Telescope (HST). De laatste jaren doet hij onderzoek met de HST naar botsende melkwegstelsels.
Samenvatting lezing:
Aan de hemel kunnen we prachtige sterrenhopen zien. Er zijn twee soorten: Open sterrenhopen bevatten duizenden tot tienduizenden sterren en zijn relatief jong; de meeste zijn jonger dan een paar honderd miljoen jaar. Ze draaien in het vlak van de melkweg om het centrum. Bolhopen daarentegen zijn heel oud, tot 12 miljard jaar toe, en bevatten honderdduizenden tot miljoenen sterren. Bolhopen bewegen in een grote bol, die we de halo noemen, om het centrum van de melkweg.
Hoe komt het dat er twee soorten sterrenhopen zijn? Hoe zijn ze ontstaan? Waarom bewegen ze in verschillende soorten banen? Waarom hebben de bolhopen veel minder zuurstof, koolstof, enzovoort dan open sterrenhopen?
Alle sterren worden geboren in sterrenhopen. Toch zijn er in onze melkweg veel meer losse sterren dan sterren in sterrenhopen. Hoe komt dat?
De sterren van een sterrenhoop zijn allemaal bijna tegelijk geboren uit een reusachtige gaswolk en moeten dus aanvankelijk allemaal dezelfde chemische samenstelling hebben gehad.
Maar met de Hubble Ruimte Telescoop is ontdekt dat de sterren in bolhopen zeer merkwaardige verschillen in samenstelling vertonen die niet verklaard kunnen worden door hun evolutie.
Hier is dus iets vreemds aan de hand. Aanvankelijk dacht men dat het om uitzonderingen ging, maar het is inmiddels duidelijk dat bijna alle bolhopen dit raadselachtige patroon vertonen. Hoe meer sterren een bolhoop heeft, des te vreemder zijn de verschillen in samenstelling.
Prof Lamers zal de eigenschappen van de bolhopen en open sterrenhopen bespreken en uitleggen waardoor ze ontstaan zijn. Hij bespreekt ook mogelijke verklaringen voor de vreemde chemische samenstellingen van sterren in bolhopen. Daarbij spelen misschien zelfs superzware sterren en zware zwarte gaten een rol. Maar er blijven genoeg raadsels over!
Open sterhoop NGC 6397
Bolhoop M13
Powerpoint van de lezing:
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
De derde lezing van het seizoen 2024 – 2025 werd gegeven op
dinsdag 19 december 2024 door Sebastiaan de Vet en heeft als titel: Drones in het planetenonderzoek.
De lezing begint om 19:30 uur en zal tot ca 21:30 uur duren. We komen samen in zaal Chips op de eerste verdieping van het TU-gebouw EWI gebouw 36 Mekelweg 4. Er is ruime parkeergelegenheid, betaald, achter het gebouw. Het gebouw is ook met het openbaar vervoer gemakkelijk te bereiken. Er gaan bussen vanaf het station Delft naar halte Mekelpark en van daar is het een paar minuten lopen naar het gebouw.
Beknopte CV
Dr. Sebastiaan de Vet (1984) is planeetonderzoeker, verbonden als docent planeet- en meteorietonderzoek aan de Faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek van de TU Delft. Hij is gespecialiseerd in het bestuderen van landschappen en de processen die het landschap vormgeven. Hij trekt de grens daarbij niet bij onze eigen planeet, maar past hij de aardse inzichten toe op andere hemellichamen in het zonnestelsel. Daarnaast is hij actief als voorzitter van het Nederlands Platform voor Planeetonderzoek. Sebastiaan is ook al jaren betrokken in het populariseren van het planeetonderzoek, was voorzitter van de KNVWS, gaf meerdere online colleges bij de Universiteit van Nederland en is een van de initiatiefnemers van ‘stoepsterrenkunde’. In 2016 verscheen zijn populairwetenschappelijke boek ‘Praktisch planeetonderzoek voor de zaterdagochtend’.
Samenvatting lezing:
Dankzij de ‘drone-revolutie’ is het vliegen van een drone algemeen toegankelijk geworden. De veelzijdigheid en flexibiliteit van deze vliegende platformen maken ze geschikt voor verschillende rollen en daarom vinden ze hun weg naar veldstudies voor verschillende wetenschapsvelden, waaronder het planeetonderzoek. Dicht bij huis kunnen we drones inzetten om aardse analogieën van landschappen op andere hemellichamen te onderzoeken. Een mooi voorbeeld zijn de parallellen tussen plofkraters op Aarde en die op Mars.
Zijn drones ook te benutten voor onderzoek op Mars zelf? De technologie demonstratie door de drone Ingenuity heeft zich na de succesvolle testvluchten in de extreem ijle Marsatmosfeer een nieuwe rol aangemeten, waarin er een bijzondere synergie is ontstaan tussen Marskar Perseverance en de drone. In de nabije toekomst gaan nieuwe missieconcepten zelfs nog een stap verder. Ook elders in het zonnestelsel wordt het vliegende concept van een meermotorig luchtvoertuig gebruikt.
In de dikkere atmosfeer van Titan is de Dragonfly drone over enkele jaren een onderzoeksplatform dat zich vliegend door de atmosfeer verplaatst. Drones zijn onmiskenbaar een stuk basisgereedschap voor het planeetonderzoek aan het worden, en wellicht is dit mobiliteitsconcept de volgende stap om met beperkte middelen baanbrekend onderzoek te doen.
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
De tweede lezing van het seizoen 2024 – 2025 werd gegeven op
dinsdag 19 november 2024 door Robert de Jong en heeft als titel: Het begin van het heelal.
Beknopte CV
Robert de Jong studeerde Astronomie aan de UVU met als afstudeerrichting Astronomische informatica. Na een baan in de ICT is hij actief als freelance sterrenkundige en spreker. Hij maakt de sterrenkunde toegankelijk voor scholieren en volwassenen. Hij is eindredacteur van de website ImagineAbove.nl.
Samenvatting lezing:
Al sinds mensenheugenis probeert de mens te begrijpen waar het heelal vandaan komt. Is het OOIT of NOOIT begonnen? Meer opties zijn er niet. En toch geven beide scenarios alleen al filosofische vervolgvragen waar de mens niet meer uitkomt. Niet alleen wetenschap laat ons in de steek, maar ook de filosofie. Wat blijft er over? Het gewoon niet weten? Een externe actor in dimensies die niet de onze zijn?
De oerknaltheorie wordt meestal gebruikt om antwoord te geven dat het heelal OOIT begonnen is. De oerknal heeft daar echter niets mee te maken, omdat het zich beperkt tot hoe het heelal zich daarna ontwikkelde. Welke oplossingen heeft de wetenschap en de filosofie ter beschikking over hoe de oerknal begon?
Powerpoint van de lezing: https://www.slideshare.net/slideshow/embed_code/key/tpZwEfaeraxgj?hosted
Voor informatie over het heelal vanuit de organisatie van Robert de Jong: www.ImagineAbove.nl
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
De eerste lezing van het seizoen 2024 – 2025 werd op
dinsdag 15 oktober 2024 door Laura van der Schaaf en heeft als titel: SPEXone
Het is een nieuw Nederlands instrument dat in februari van dit jaar is gelanceerd.
Beknopte CV
Laura van der Schaaf is gepromoveerd bij het Nikhef in de gravitatie golven groep. Gedurende haar PhD heeft ze aan instrumentatie voor Advanced Virgo gewerkt, en heeft destijds ook al een presentatie gegeven voor de NVWS Delft. Sinds September 2022 is ze terug bij NWO en werkt nu voor SRON als optical instrument scientist. Bij SRON draagt ze voornamelijk bij aan de kalibratie van SPEXone, een spectropolatimeter die op 8 Februari 2024 met PACE gelanceerd is.
Samenvatting lezing:
SPEXone kan heel nauwkeurig de kleur en polarisatie van zonlicht dat weerkaatst wordt door de aarde meten. Deze data wordt gebruikt om klimaatmodellen te verbeteren. In deze presentatie gaan we kijken naar de ontwikkeling van aardmetingen vanuit de ruimte en hoe deze metingen bijdragen aan klimaatmodellen. We gaan extra focus leggen op de data van SPEXone.
- Seizoen (2023 – 2024).
| Datum | Spreker | Onderwerp lezing |
|---|---|---|
| 17 oktober 2023 | Cees Ooms | Het Noorderlicht |
| 21 november 2023 | Prof. Michiel van den Broeke | Massabalans IJskappen Groenland en Antarctica |
| 19 december 2023 | Dr. S. Paardekoper | Planeetvorming |
| 16 januari 2024 | Prof. John Heise | Kosmologische problemen door waarnemeningen van de James Webb Space Telescoop |
| 20 februari 2024 | Prof. Pieter Cijsouw | Afstandsbepaling in het heelal |
| 19 maart 2024 | Prof. Henry Lamers | Melkwegstelsels |
- Seizoen (2022 – 2023).
| Datum | Spreker | Onderwerp lezing |
|---|---|---|
| 18 oktober 2022 | Prof. Henny Lamers | Het ontstaan van de elementen |
| 15 november 2022 | Drs. Jos Loonen | Zwarte Gaten |
| 20 december 2022 | Prof. Pieter Cijsouw | Milankovich |
| 17 januari 2023 | Dr. Rob van Gent | Arabisch/Islamitische sterrenkunde |
| 21 februari 2023 | Drs. Edwin Mathlener | Waarnemingen James Webb Telescope |
| 21 maart 2023 | Stefanie Brackenhoff | 21 cm straling in het vroege universum |
| | | |
- Seizoen (2021 – 2022).
| Datum | Spreker | Onderwerp lezing |
|---|---|---|
| 19 oktober 2021 | Dr. Sebastiaan de Vet | Meteorieten: de planetaire verhalenvertellers uit het zonnestelsel |
| 16 november 2021 | Dr. Ir. Bart Root | Rond de wereld met prof. Vening Meinesz. |
| 21 december 2021 | Dr. Rob Groenland | De invloed van klimaatverandering in het Arctisch gebied. |
| 18 januari 2022 | — | Vanwege coronamaatregelen is deze lezing verplaatst. |
| 15 februari 2022 | Prof. John Heise | Gaten in de ruimte? |
| 15 maart 2022 | Prof. Laslo Evers | Infrageluid in de aardatmosfeer |
| 16 april 2022 | Dr. Stephanie Cazaux | IJsmanen |